Denkkracht

Cultureel ondernemen gaat over kunst, en daar horen de taal en het beeld van kunst uiteraard bij. Met het schilderij ‘La voix du sang’ van de surrealist René Magritte als leidraad laat Guus Koemans de recente CBS-cijfers over onze sector spreken. Hij gebruikt dit schilderij van Magritte om de ziel van kunsteducatie actief met ondernemen te verbinden. Vanuit de inspiratie die het schilderij bij hem oproept, hoopt hij dat ook de sector voorbijgaat aan zielloos jargon, zoals in een kreet als 'beleidsgestuurde contract financiering'. Dit artikel is geschreven op persoonlijke titel. Het maakt deel uit van een verkennend onderzoek naar ‘cultural venturing’, dat gericht is op ondernemend gedrag in de culturele sector.

CBS-cijfers kunstzinnige vorming: La voix du sang

Over ziel en zaligheid - publicatie

Door Guus Koemans

Op het schilderij van Magritte, La voix du sang, is het duister aan het worden. Of wordt het juist licht? En het ei en het huis in de boom? En de openstaande luiken? Wat is daar de betekenis van? Zijn huis en ei bloedverwant aan elkaar? En de boom dan? Is die ook als een bloedverwant huis te beschouwen? En het landschap eromheen, wat valt daar nog van te zien?
La voix du sang, de stem van het bloed. Of, zoals de Engelse vertaling luidt: Blood will tell...

Boventoon: stabiliteit
Het CBS bracht onlangs, in samenwerking met Kunstconnectie, de meest recente kerncijfers van de sector uit. Het langjarig perspectief van de Nederlandse instellingen voor kunsteducatie is daarmee goed in beeld gebracht. Buiten dat er een groei is geweest in absoluut bereik weerspiegelen de cijfers over de jaren 1995 tot en met 2007 vooral een beeld van stabiliteit. Die stabiliteit geldt zowel voor het aantal instellingen als voor de financiën en het relatieve bereik van de instellingen.

Waren er in 1995 bijvoorbeeld 250 instellingen, in 2007 waren het er 245. En hoewel de omvang in FTE’s van elke instelling in de loop van de jaren iets is gestegen, geldt dat de instellingen gemiddeld genomen nog steeds gering zijn in omvang. Ook het bereik is relatief stabiel. De instellingen bedienen zo’n 2,5 tot 2,9% van de totale Nederlandse bevolking. Een klein percentage, dat in de 21e eeuw weliswaar licht in omvang toeneemt, maar nog steeds niet wereldschokkend groot is. En financieel? Ook hier: stabiliteit alom. Want al stijgen met het bereik ook de baten, de lasten doen dat evenzeer. Geheid met als uitkomst: een blijvend financieel resultaat van € 0,00. Financiële stabiliteit is er trouwens ook voor gemeenten en deelnemers aan lessen en cursussen. Omgerekend naar euro’s anno 2009 zijn de eigen bijdrage voor een les of cursus over de jaren heen gelijk gebleven. En ook de subsidiebijdragen zijn sinds 2001, toen ze op € 429 per deelnemer uitkwamen, redelijk stabiel.

Aanbod: flexibeler
Een stabiel aantal instellingen. Een stabiel bereik. Stabiliteit in financiën. Laten de CBS-cijfers van de sector dan helemaal geen verandering zien? Nee, in zekere zin niet. Want hoewel de aandacht voor kunsteducatie de laatste jaren is toegenomen, en er overal in Nederland gewerkt wordt aan kunst op school en aan gemeenschapskunst, de cijfers van het CBS weerspiegelen dit niet. Wat wél uit de cijfers kan worden opgemaakt is dat het de sector lukt om grotere flexibiliteit in aanbod te bereiken. Dit is af te leiden uit het feit dat meer deelnemers voor dans & drama hebben gekozen en korter lopende cursussen populairder waren.

Verbeteringen: mogelijk
Ondertussen wijzigt het landschap rond de boom van Magritte continu. Cultuurparticipatie staat overal op de agenda. Maar ook overal wachten na de gemeenteraadsverkiezingen ongetwijfeld weer bezuinigingen. Bovendien werpt de stabiliteit van de instellingen in de afgelopen 10 jaar een schaduw over het landschap. Een geringe schaalgrootte, een cultureel bedrijfsmodel dat vastzit, en ook nog eens opgezadeld zitten met een gedragsvorm die te typeren valt als politiek-strategisch. Een gedragsvorm die overigens niet zo verwonderlijk is waar de gemeente de belangrijkste subsidiegever voor de instellingen is. En dan is er ook nog de niet geringe bijkomstigheid van de vakdocent die koning is in de eigen les of cursus.

Natuurlijk hadden zaken als schaalgrootte, het structureel vernieuwen van het culturele verdienmodel en het professionaliseren van mensen en instellingen in de afgelopen jaren beter moeten worden aangepakt. Actiever. Minder op eieren lopend. Ondernemender. Actief omgaand met risico’s. Met het door de CBS-cijfers mogelijk gemaakte beeld van de totale sector voor ogen, weet iedereen dat grote verbeteringen in de genoemde zaken zijn te realiseren. Maar een feit is, helaas, dat dit niet of in elk geval onvoldoende gebeurd is.

Mysterie: de kern
De cultureel ondernemer die leiding geeft aan een instelling voor kunsteducatie heeft de komende jaren de handen meer dan vol aan het doorkruisen van het landschap dat zich voor ogen van de sector ontrolt. Het lijkt een puur bedrijfskundige benadering, dat cultureel ondernemen. Een bedrijfskundige benadering van fusies, schaalvergroting, van het uitlijnen van product-marktcombinaties, en van het voeding geven aan nieuw professionalisme.

Toch blijft de kern van de kunsteducatie dezelfde. Magritte brengt met zijn boom in het landschap allerlei, op het oog alledaagse dingen bij elkaar, en daaruit ontstaat een mysterie. Op eenzelfde manier is mysterie ook de kern van kunsteducatie. Het is het mysterie van de verbazing. De verwondering. Expressie. Ontdekking. Vernieuwing. Díe kern, wat er zich ook aan bedrijfsmatigheid aandient, die kern is en blijft leidend bij ieder punt op de agenda van de cultureel ondernemer.

‘La voix du sang’. ‘Blood will tell.’ De stem van het bloed. Oftewel: het bloed kruipt toch wel waar het moet gaan. Maar de vraag is echter wel of de bloedcirculatie van de cultureel ondernemer voldoende krachtig is om de kunsteducatie hiermee in het landschap van de toekomst uit de voeten te kunnen. De stabiliteit van de afgelopen jaren geeft te denken.

Bron: Kunstconnected, februari 2010